Drukuj
Kategoria: Patroni 2023 roku

 

150. rocznica śmierci
ur. 20 lipca 1797 r. w Głuszynie,
zm. 6 października 1873 r. w Londynie
Polski podróżnik, geolog, geograf, badacz i odkrywca. Jako pierwszy Polak indywidualnie okrążył świat w celach naukowych, odwiedził wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy.

Paweł Edmund Strzelecki był doradcą brytyjskiej królowej Wiktorii, przyjacielem i pomocnikiem tahitańskiej władczyni Pomare, piastował godność doktora honoris causa uniwersytetu oksfordzkiego. Przebywał wśród Indian obu Ameryk, Hawajczyków, Aborygenów i Tasmańczyków. Jako pierwszy odnalazł złoża złota i srebra w Australii, odkrył i nazwał najwyższą górę tego kontynentu. Jego imię noszą: szczyt pasma górskiego, rzeka, jezioro, miasto o raz gatunek kopalnego małża. Poza tym Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii podaje, że imię Strzeleckiego nosi 16 obiektów geograficznych w Australii i jeden w Kanadzie. Jego imieniem został także nazwany jeden z gatunków eukaliptusa, a w okolicach Melbourne żyje Strzelecki Koala.

Przyszły podróżnik pochodził ze starej szlacheckiej rodziny, wymienianej już w statucie wiślickim. Jego przodkowie brali udział w bitwie pod Warną, pełnili funkcje wojowników i kasztelanów. Matka była siostrą prymasa Polski Ignacego Raczyńskiego, zaś starszy brat Piotr – adiutantem króla Neapolu Joachima (napoleońskiego marszałka Murata).

W 1831 roku wraz z falą Wielkiej Emigracji Strzelecki opuścił ojczyznę, z myślą rozpoczęcia nowego życia z dala od miejsc przywołujących bolesne wspomnienia, gdyż lata spędzone w kraju były pełne rozczarowań. Nie ukończył stołecznych szkół, do których wysłano go w 14. roku życia. Po likwidacji Księstwa Warszawskiego zerwał kontakty z rodziną i przeniósł się do Krakowa. Tam odnalazł go powracający z niewoli brat – Piotr i przywiózł do rodzinnej Głuszyny.

Po śmierci ojca, pozbawiony przez rodzeństwo majątku, Paweł wstąpił do armii pruskiej. W tym czasie spotkał miłość swojego życia – Aleksandrę Turno z Objezierza. W tym momencie warto dodać, że Adam Mickiewicz, goszczący w 1931 roku u Turnów, poświęcił tej rodzinie dwie wzmianki w „Panu Tadeuszu”. To właśnie w Poznańskiem wieszcz znalazł pierwowzór postaci Telimeny, a nie można wykluczyć, że Hrabia miał swego odpowiednika w postaci samego Strzeleckiego, o którym było głośno w domu Turnów. Niestety, ojciec ukochanej Pawła nie przyjął jego oświadczyn. Aleksandra utrzymywała jednak korespondencję z podróżnikiem, a po jego powrocie spotkała się z nim w Genewie.

Wkrótce po otrzymaniu nominacji oficerskiej Strzelecki zdezerterował i wyjechał do Włoch, gdzie poznał magnata kresowego Sapiehę. Ten powierzył mu zarządzanie majątkiem na Ukrainie, a umierając, zapisał znaczne posiadłości. Spadkobierca pomawiany i fałszerstwo testamentu, nie chcąc procesować się z Sapiehami, zrzekł się swych praw za odszkodowaniem. Wziął udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku wyjechał do Anglii, gdzie rozpoczął studia geologiczne na uniwersytecie oksfordzkim. Po ich ukończeniu wyruszył w podróż dookoła świata, której pierwszym etapem była Ameryka Północna, Zajmował się geologią i meteorologią, przebywał wśród plemion indiańskich, których życie i obyczaje ciekawie opisał. Był gościem prezydenta Stanów Zjednoczonych – Andrew Jacksona i przemawiał przed Kongresem amerykańskim. Następnie prowadził badania w Brazylii i Argentynie, skąd przez Andy dotarł do Chile, a później do Kalifornii, gdzie przez krótki czas poszukiwał złota. Kolejne dwa lata poświęcił penetracji wysp Oceanii: Markizów, Hawajów, Tahiti i Nowej Zelandii. Dopiero jednak działalność w Australii i na Tasmanii w latach 1839-1842 przyniosła mu popularność i sławę. Uczony badał południowo-wschodnią część Australii. Odkrył Alpy Australijskie i ich najwyższe pasmo – Góry Śnieżne, a także Gipsland i źródła rzeki Murray. Zbadał wyspy Cieśniny Bassa i Tasmanię. Zlokalizował złoża złota i srebra oraz wielu innych minerałów. W 1843 roku drogą prowadzącą do Japonii przez Chiny, Filipiny, Indonezję powrócił do Europy i opublikował wyniki swoich obserwacji. Zajął się działalnością humanitarną: stanął na czele akcji zwalczającej głód w Irlandii, zaangażował się w niesienie pomocy żołnierzom rannym podczas wojny krymskiej. Obdarzony najwyższymi zaszczytami w Anglii, ciesząc się dużą popularnością w kołach tamtejszej inteligencji, w Polsce został zapomniany. Paweł Edmund Strzelecki zmarł 6 października 1873 roku w Londynie i tam został pochowany. Natomiast wiele lat później, gdyż w 1997 roku jego prochy zostały przeniesione do Poznania i umieszczono je w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan kościoła św. Wojciecha.

Sejm RP ogłosił rok 2023 rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego, gdyż zbliża się 150-rocznica jego śmierci i jest to rocznica, która może być asumptem do szerszego zainteresowania tą postacią. Bo że jest fascynująca, nie mam najmniejszych wątpliwości.

 

Źródło:  Encyklopedia sławnych Polaków. Wydawnictwo Podsiedlik, Raniowski i Spółka, Poznań 2002.

 

MULTIMEDIA:

https://www.polskieradio.pl/18/4468/Artykul/3103040,dawno-dawno-temu-pawel-edmund-strzelecki

https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1248239,pawel-edmund-strzelecki-%E2%80%93-z-ziemi-polskiej-do-australii